ΠΟΛΥΛΑΚΚΟΣ
Ένα μαρτυρικό χωριό της επαρχίας Βοΐου
Ο Πολύλακκος, είναι ένα πολύ μικρό χωριό της επαρχίας Βοΐου, στα όρια περίπου με το Νομό Γρεβενών, δεξιά από τον Αλιάκμονα, 1000 περίπου μέτρα και σε αρκετό ύψος από αυτόν. Ως τοπική κοινότητα, υπάγεται διοικητικά στο δήμο Βοΐου.
Ο μικρός αυτός τόπος που σήμερα φθίνει, αφού κατοικείται από μόλις 15 κατοίκους, κυρίως υπερήλικες, κατά την περίοδο 1941-44 υπήρξε ένα ακόμα από τα εκατοντάδες μαρτυρικά σημεία της Ελλάδας εκείνης της περιόδου.
Βασική πηγή πληροφόρησης για τα ιστορικά εκείνα γεγονότα, πέραν των μαρτυριών των επιζώντων, είναι το βιβλίο του αείμνηστου ευπατρίδη και δάσκαλου Ιωάννη Τζημόπουλου΄΄ ΠΟΛΥΛΑΚΚΟΣ΄΄, που άρxισε να γράφεται το 1952 και εκδόθηκε το 1988, στο ετήσιο μνημόσυνό του.
Τα γεγονότα,
σε μία σύντομη ιστορική αναδρομή τους, είναι τα εξής:
· Κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο 1940-41 και κατά την υποχώρηση του ελληνικού στρατού από την Ιταλία, χάθηκαν οι πρώτοι τρεις κάτοικοι του χωριού, ενώ άλλοι δύο σκοτώθηκαν από τους Ιταλούς το Μάρτιο του ‘43.
· Η ιστορία όμως επεφύλασσε ώστε ,οι επόμενοι μήνες να είναι τραγικοί για το μικρό χωριό ,αφού επρόκειτο να γνωρίσει δύο ομαδικές εκτελέσεις και μάλιστα ,σε διάστημα δύο μόλις μηνών αλλά και τη φασιστική θηριωδία , με τον πλέον οδυνηρό τρόπο.
· Η 20ή Αυγούστου του ‘43 έτσι, πριν 73 χρόνια, είναι σίγουρα η τραγικότερη. Τότε, με αφορμή το θάνατο από νάρκη ενός Γερμανού στρατιώτη εκτός των ορίων της κοινότητας, Γερμανοί, εξαναγκάζοντας δύο νεαρά αδέρφια βοσκούς να τους οδηγήσουν στο χωριό, κατέφθασαν σ’ αυτό και κάλεσαν στο κωδωνοστάσιο της εκκλησίας του Αγ. Νικολάου όλους τους άντρες. Και ενώ οι περισσότεροι είχαν φύγει στα γειτονικά δάση για να κρυφτούν, 9 φιλήσυχοι κάτοικοι παρασυρμένοι από τις δήθεν διακηρύξεις των Γερμανών ότι δεν ενοχλούν όσους ασχολούνται με τις ειρηνικές τους εργασίες, ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση και παρουσιάστηκαν μπροστά τους.
· Ενώ ο σκοπός των Γερμανών ήταν να τους εκτελέσουν, υλοποιώντας σε άλλη μια περίπτωση την παράλογη και επαίσχυντη διακήρυξή τους ότι «όταν σκοτώνεται από τους Έλληνες ένας Γερμανός τότε το αίμα του θα πληρώνεται με τη ζωή δέκα Ελλήνων», με δόλιο τρόπο παραπλάνησαν τους αθώους συγκεντρωμένους, λέγοντάς τους ότι τούς χρειάζονταν για να επισκευάσουν ένα τμήμα του δρόμου, προκειμένου να διευκολύνεται η κίνηση των οχημάτων τους.
· Ένα μόλις χιλιόμετρο μακριά, με συνοπτικές διαδικασίες, διατάχθηκαν να σχηματίσουν γραμμή. Καταλαβαίνοντας πλέον ότι είχε φτάσει το τέλος τους, περιφρόνησαν το θάνατο, ξεσπώντας σε ζητωκραυγές. Αμέσως εκτελέστηκαν οι δέκα απ’ αυτούς αποδεχόμενοι έτσι, με τρόπο ηρωικό, το θάνατό τους. Σε μια ένδειξη μεγαλείου της πατρικής στοργής, είχε προηγηθεί μια απέλπιδα προσπάθεια πατέρα, να πάρει τη θέση στο απόσπασμα του γιου του .
· Ο τραγικός πατέρας εμποδίστηκε στην προσπάθειά του εκείνη και αφέθηκε ελεύθερος, για να μεταφέρει τη φρικτή είδηση στο χωριό, πράγμα που κατάφερε να κάνει πριν πέσει λιπόθυμος. Η «φρίκη», με βάση και μαρτυρίες επιζώντων, είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις σκηνές που διαδραματίστηκαν στο χωριό, ύστερα από την είδηση της ομαδικής εκτέλεσης. Η θυσία τους, από τα πρώτα θύματα των Γερμανών στην επαρχία, πλημμύρισε με συγκίνηση όλη την Ελλάδα ενδυναμώνοντας όμως και την εθνική αντίσταση.
· Και ενώ ακόμα ήταν νωπό το αίμα των εκτελεσθέντων, ακριβώς 2 μήνες αργότερα, την 20ή Οκτωβρίου του ‘43 ακολούθησε και 2η εκτέλεση. Εκείνο το βράδυ, Γερμανοί κύκλωσαν το χωριό και συνέλαβαν 10 αθώους που ξεκινούσαν για αγροτικές εργασίες σε αποκρυσμένα από το χωριό χωράφια τους, που κρυφά καλλιεργούσαν. Συγχρόνως, άλλοι στρατιώτες έμπαιναν στα σπίτια και οδηγούσαν τα γυναικόπαιδα σε ένα λοφίσκο στην είσοδο του χωριού, στο εικονοστάσι του Αγ. Νικολάου. Οι Γερμανοί, υποχρέωσαν όλα τα γυναικόπαιδα να καθίσουν στο χώμα, ενώ τους άντρες τους έβαλαν σε γραμμή για να τους εκτελέσουν. Άλλοι 11 λοιπόν αθώοι Πολυλακκιώτες, απέναντι από το εκτελεστικό απόσπασμα και συγχρόνως μπορεί κανείς να φανταστεί τις στιγμές αλλοφροσύνης από πλευράς των γυναικόπαιδων που παρακολουθούσαν. 5 από τους 11, ριψοκίνδυνοι νέοι, χαμένοι για χαμένοι, πετάχθηκαν ξαφνικά από τη γραμμή και ρίχθηκαν στη χαράδρα μπροστά τους, καταφέρνοντας να γλιτώσουν τον βέβαιο θάνατο. Οι υπόλοιποι 6 εκτελέσθηκαν άμεσα. Ανάμεσα τους, ο τραγικός πατέρας, που δυο μήνες νωρίτερα είχε αφεθεί ελεύθερος, αφού δεν είχε καταφέρει να πάρει τη θέση του γιου του στην εκτέλεση των 10 ,μαζί με άλλα δυο παιδιά του, 20 και 17 ετών.
· Συγχρόνως, τη μέρα εκείνη πυρπολούν και καίνε ολοκληρωτικά 15 σπίτια και υποστατικά.
· Και ενώ το Σεπτέμβριο και το Δεκέμβριο του ’43 σκοτώνονται από Γερμανούς στρατιώτες άλλοι δύο νέοι, εκείνα τα Χριστούγεννα του 1943, η ζωή στο χωριό δεν ήταν όπως πρώτα. Σχεδόν κάθε σπίτι θρηνούσε και από ένα δικό του άνθρωπο. Όπως ο συγγραφέας αναφέρει, αλλά και οι επιζώντες μαρτυρούν, στους δρόμους, στην πλατεία του χωριού, μέσα και έξω από τα σπίτια οι άνθρωποι συνομιλούν χαμηλόφωνα, χωρίς κέφι και η κάθε κουβέντα τους συνοδεύεται με ένα βαθύ αναστεναγμό. Στις περισσότερες εξώθυρες των σπιτιών, είναι κρεμασμένα μαύρα κρέπ που συμβολίζουν το πένθος. Η εικόνα που παρουσιάζει το χωριό γενικά είναι φριχτή και αποκαρδιωτική. Στους δρόμους παίζουν αμήχανα παιδιά χλωμά και μαραζωμένα. Τη μέρα των Χριστουγέννων στην εκκλησία, πολλά από τα στασίδια του ναού είναι τώρα αδειανά, ακόμα και οι ψάλτες ψάλλουν χαμηλόφωνα και ανόρεχτα.
· Τα δεινά όμως ,συνεχίστηκαν και την επόμενη χρονιά, το 1944. Τον Ιούλιο, τμήμα γερμανικού στρατού περνά στο χωριό από το Καλονέρι και πυρπολεί άλλα δύο σπίτια, μαντριά και ποιμενικές καλύβες ενώ αρπάζουν πολλά γιδοπρόβατα. Τον Αύγουστο στη δεύτερη επιδρομή τους, συλλαμβάνουν δύο αδερφές τις οποίες μετάγουν στην Κοζάνη, όπου και τις σκοτώνουν. Το Δεκέμβριο του ’44, άλλος ένας κάτοικος βρίσκει θάνατο στη Γερμανία, όπου είχε μεταφερθεί ως όμηρος. Ακόμη και μετά την αποχώρηση των Γερμανών, όμως ,χάθηκαν άλλοι 3 αθώοι, από διασκορπισμένο γερμανικό πολεμικό υλικό. Έτσι, το Μάρτιο του ’45 διαμελίζεται από έκρηξη χειροβομβίδας που την περιεργαζόταν 11χρονος μικρός βοσκός. Την ίδια εποχή, άλλοι δύο νεαροί έχασαν τη ζωή τους από εκρήξεις ναρκών που πάτησαν ζώα τους .
· Το Σεπτέμβριο του ’46 με δαπάνες των κατοίκων, ανηγέρθη μνημείο στην είσοδο του χωριού και οστεοφυλάκιο στο πίσω μέρος του μνημείου, όπου εναποτέθηκαν τα οστά του συνόλου των θυμάτων. Στη σεμνή εκείνη τελετή χαρακτηριστικά είναι τα λόγια που εκφωνήθηκαν από τον τότε γραμματέα της Κοινότητας και δάσκαλο του Δημοτικού Σχολείου: « Η αιματοβαμμένη ράχη της Φωτεινούς, που έχει βαφεί με το αίμα 10 από εσάς και η τοποθεσία στην οποία σήμερα εμείς παρεβρισκόμεθα ως ευλαβείς προσκυνητές, που βάφηκε με το αίμα άλλων 6 από εσάς καθώς και οι άλλοι τόποι που βάφτηκαν με το αίμα των υπολοίπων από εσάς, ας γίνουν προσκυνήματα αλλά και υπομνήσεις προς τις νέες γενιές ότι η τραγική σας θυσία έγινε για τη λευτεριά και το μεγαλείο της πατρίδας μας» ….……. Κοιμηθείτε ήσυχα τον ύπνο σας τον αιώνιο, όπως και άλλοι σαν κι εσάς μάρτυρες στο Δίστομο, στα Καλάβρυτα, στο Χορτιάτη, στου Πύργους της Εορδαίας και σε τόσους άλλους επίσημους και ανώνυμους μαρτυρικούς χώρους ………… Προτού αποχωρήσουμε από εδώ, σας παρέχομε τη διαβεβαίωση μας πως θα τιμούμε πάντοτε τη μνήμη σας και ποτέ δε θα σας ξεχάσουμε.
· Στη συνέχεια, δύο νέα μνημεία προστέθηκαν στο παλιό. Αρχές του 1970, στη μνήμη του συνόλου των πεσόντων από το 1912 και πρόσφατα, το 2014, αποκαλύφθηκε άλλο, στον τόπο της ομαδικής εκτέλεσης των 10 αθώων ( θέση Φωτεινού).
Με βάση τα παραπάνω, θεωρούμε ότι συντρέχουν οι προϋποθέσεις του νόμου 2503/97, ώστε και ο Πολύλακκος να αναγνωριστεί ως ένα ακόμη μαρτυρικό χωριό της πατρίδας μας και να συνδεθεί στο δίκτυο των μαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδας. Για το σκοπό αυτό, από έτους περίπου έχει υποβληθεί αίτημα, που είναι υπό αξιολόγηση από την αρμόδια Επιτροπή του Υπουργείου Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης( η Επιτροπή είναι υπό ανασύνθεση και διεύρυνση).
Είναι σίγουρο ότι , η αναγνώριση όλο και περισσότερων μαρτυρικών τόπων, πέρα από τη συμβολή στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης, θα ενισχύσει περαιτέρω την ελληνική επιχειρηματολογία στη διαδικασία διεκδίκησης των γερμανικών επανορθώσεων ,που παραμένουν νομικώς ενεργές και δικαστικώς επιδιώξιμες .
Σήμερα, επαναβεβαιώνουμε κι εμείς την υπόσχεση του 1946, ότι δε θα ξεχάσουμε και ότι ο τόπος μας, θα παραμείνει άλλο ένα σύμβολο ιστορικής μνήμης, που με περηφάνια και αξιοπρέπεια δεν λησμονεί το παρελθόν του.
Σας
ευχαριστώ……..
